Nhà báo Thái Duy (tên thật là Trần Duy Tấn, còn có bút danh khác: Trần Đình Vân) sinh năm 1926 tại Bắc Giang. Ông làm Báo Cứu Quốc từ năm 1949.

Trong suốt cuộc đời làm báo của mình, nhà báo Thái Duy luôn có mặt và đi đầu trong nhiều sự kiện nóng bỏng nhất. Thời kỳ làm báo Cứu Quốc ở chiến khu Việt Bắc ông tham gia hầu hết các chiến dịch lịch sử, ông có mặt ở ngay trận địa suốt Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Nhà báo Thái Duy (1926-2024). Ảnh: Quang Vinh

Năm 1964, từ tòa soạn báo Cứu Quốc ở Hà Nội, ông vượt Trường Sơn vào Nam. Thời kỳ làm Báo Giải Phóng giữa chiến trường miền Nam chính là giai đoạn ông đã viết "Sống như Anh", cuốn sách viết về cuộc đời anh hùng Nguyễn Văn Trỗi qua lời kể của chị Quyên. Cuốn sách đã được in hàng triệu bản, dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới, từng tái bản rất nhiều lần.

Suốt 2 cuộc kháng chiến, ông luôn ở nơi chiến trường gian khổ ác liệt nhất. Còn sau ngày đất nước thống nhất, phóng viên Thái Duy tiếp tục đi tiên phong với những đề tài gai góc nhất đặt ra trong đời sống xã hội giữa những năm đất nước thực hiện chế độ bao cấp với những dự cảm mới về cuộc sống nhân dân.

Trong đó, đề tài được ông theo đuổi nhiều nhất là "khoán chui" trong nông nghiệp. Thời điểm hàng trăm bài báo về "khoán chui" trong nông nghiệp của nhà báo Thái Duy xuất hiện đều đặn trên báo Đại Đoàn Kết là thời điểm "đêm trước của Đổi mới".

Nhà báo Thái Duy đã có hàng trăm bài báo như "Một cuộc cách mạng", "Ngọn gió Hải Phòng", "Phá thế độc canh ở Thái Bình", "Cơ chế mới, con người mới", "Khoán chui hay là chết"… Không phải ngồi một chỗ viết, ông xuống từng cánh đồng, từng hợp tác xã, gặp từng người nông dân. Hàng trăm bài báo của ông đăng trên báo Đại Đoàn Kết trong 2 năm 1980 - 1981 đã phản ánh và chứng minh thực tế nơi nào dân "xé rào" làm "khoán chui", tức là không áp dụng "khoán việc" theo kiểu đánh kẻng đi làm, mà khoán việc, khoán hộ thì nơi đó đời sống nhân dân ấm no, sung túc.

Những bài báo đó đã góp phần tạo nên một cuộc cách mạng trong nông nghiệp đi từ Chỉ thị 100 đến Khoán 10. Sau này được tập hợp in thành sách "Khoán chui hay là chết" (NXB Trẻ, 2013). Sau này, vấn đề khoán trong nông nghiệp (trước đó phải "xé rào" làm chui) đã trở thành chủ trương lớn, những cá nhân dũng cảm "xé rào" đã được ghi nhận, được tôn vinh.

Đây được coi như thành tựu rực rỡ trong sự nghiệp làm báo của nhà báo Thái Duy. Bằng sự nghiệp làm báo vẻ vang của mình, đã góp phần giúp người dân bớt khổ.

Nhà báo Thái Duy (trái), trong buổi ra mắt ra mắt phim, tọa đàm và trưng bày chuyên đề “Thái Duy: Sống và Viết” tháng 8/2023. Ảnh: Lan Anh

Đánh giá về đóng góp của nhà báo Thái Duy, nhà báo Hữu Thọ viết: "Cuộc đấu tranh cho chủ trương khoán sản phẩm ra đời rất quyết liệt, không chỉ quyết liệt ở cơ sở mà quyết liệt cả từ những người và cơ quan cấp cao, không chỉ trong nội bộ mà cả với ý kiến có gang có thép của một số cố vấn của Liên Xô… Các bạn đồng nghiệp cùng chung lưng đấu cật trong cuộc đấu tranh này..., trong đó theo tôi thì nhà báo hăng hái xông pha trận mạc, viết nhiều nhất trong số chúng tôi chính là Thái Duy". (Chui ra chỗ sáng - Báo Nhân Dân số ra ngày 22-4-2013)

Ở tuổi 97, năm 2023, nhà báo Thái Duy đón nhận 2 sự kiện đặc biệt. Ông được trao tặng Huy hiệu 75 năm tuổi Đảng và Bảo tàng Báo chí Việt Nam chiếu ra mắt bộ phim "Thái Duy: Sống và viết". Một đời làm báo chỉ làm ở một tờ báo duy nhất là tờ báo Mặt trận, chỉ với một danh xưng duy nhất là phóng viên, ông nói trong buổi tọa đàm ra mắt bộ phim rằng: "Chỉ làm phóng viên, với tôi là sung sướng lắm rồi".